Kripto Paralar ve Dolandırıcılık Suçu

Kripto paralar kullanılarak muhtelif dolandırıcılık yöntemlerine tevessül edildiği medyada çıkan haberler dolayısıyla herkesin malumudur. Mağdurlar; kripto piyasalarının, cüzdan uygulamaları ve akıllı kontratların işleyişini tam olarak bilmemeleri ve anlayamamaları sebebiyle hileli davranışlar sonucunda dolandırılmaktadır. Bunlara örnek olarak; Piramit dolandırıcılığı, Rug Pull dolandırıcılığı, DEFI dolandırıcılığı, Phishing dolandırıcılığı, ICO dolandırıcılığı, %51 saldırısı vasıtasıyla dolandırıcılık gösterilebilir.

Kripto Paralar Kullanılmak Suretiyle Dolandırıcılık Yöntemleri:

Piramit Dolandırıcılığı: Esasında piramit dolandırıcılığı kripto paralara özel bir dolandırıcılık türü değildir. Saadet zinciri olarak da bilinen bu yöntemle, sisteme yeni katılan yatırımcıların paraları eski yatırımcılara ödenir. Yeni yatırımcı bulunamadığı takdirde sistem çöker ve özellikle sisteme katılan en son yatırımcılar zarara uğratılırlar. En büyük örnekleri Bitconnect ve OneCoin olmuştur. ¹

Rug Pull / Exit Scam Dolandırıcılığı: Proje ekibi tarafından herhangi bir token standardında (Ethereum token standardı ERC20 gibi) bir kripto para çıkartılır. Sosyal medya üzerinde yapılan kötü niyetli çeşitli reklam ve pazarlama faaliyetleri ile kripto paraya yatırımcı çekilmeye çalışılır. Reklamlar proje ekibinin kendi hesapları tarafından ya da kamuda tanınmış “fenomen” olarak bilinen kişilere ödeme yapmak suretiyle onların aracılığı ile yaptırılabilir. Gerçekte hiç var olmayan ortaklıklar duyurabildikleri gibi, akıllı sözleşmeye botlar kurarak sahte alım satım hacimleri oluşturabilirler.² Dolandırıcı proje ekibi; kripto paraya arzu ettileri yatırım geldiği vakit, ellerinde tuttukları tokenları satar ve ortadan kaybolurlar. Satış işlemi sonrası kripto paranın fiyatı dramatik bir düşüş yaşar ve mağdurlar maddi zarar görür. Yakın zamanda yaşanan en büyük örneklerinden biri, özellikle yabancı kamuoyunda “Hawk Tuah Girl” olarak bilinen Haliey Welch’in çıkarttığı HAWK tokendir. Tokenin bir günde %95 değer kaybetmesini müteakip, token yatırımcıları tarafından hukuk mücadelesi başlatılmıştır.³

DEFI (Merkezsiz Finans) Dolandırıcılığı: Dolandırıcının bir kripto tokeninin temel akıllı kontratını yatırımcıları dolandıracak şekilde programlamasıdır. Akıllı kontratlar nitelikleri itibariyle aslında bir yazılımdır. Akıllı kontrat vasıtasıyla token satın alacak kişinin, tokenı satabilmesinin engellenmesi; akıllı kontrata eklenecek kötü niyetli kodlarla mümkündür. Böyle bir durumda, tokeni satabilmeye muktedir tek kişi dolandırıcının kendisi olur.

Phishing Dolandırıcılığı: Sahte web siteleri veya e-postalar aracılığıyla kullanıcıların cüzdan şifreleri (seed phrase), özel anahtarları veya giriş bilgileri ele geçirilmesidir. Ethereum, BNB Chain, Solana gibi ağlarda çokça rastlanır. Bu ağlarda merkezsiz finans akıllı sözleşmelerini, köprüleri kullanan, NFT alım satım işlemleri gerçekleştiren kullanıcıların cüzdan adreslerini bir takım platformlara bağlaması icap etmektedir. Cüzdan adresinin kötü niyetli bir sözleşmeye bağlanması durumunda cüzdan özel anahtarı kötü niyetli kişilerce rahatlıkla ele geçirilebilmektedir.

Sahte ICO Dolandırıcılığı: ICO, ilk coin arzı anlamına gelir. Bazı ekipler, projelerinin hayata geçirilebilmesi için kullanıcılardan ICO adı altında fonlar toplarlar. Toplanan fonlar karşılığında, projenin çıkaracağı kripto paradan yatırımcılara dağıtım yapacaklarını taahhüt ederler. Sahte ICO dolandırıcılığında, geliştirilen herhangi bir proje yoktur. Dolandırıcı ekip, fonların toplanmasını müteakip ortadan kaybolur.

%51 Saldırısı: Bir blok zincirinin madencilik gücünün (hash rate) %51’inden fazlasını ele geçiren saldırganlar, çift harcama (double spending) yaparak diğer coin sahiplerinin zararına yol açabilirler. Saldırgan, bir kripto para ile bir işlem yaparak birine ödeme yapar ve aynı anda saldırıyı kullanarak bu işlemi ağdan siler. Böylece parayı hem harcamış hem de elinde tutmuş olur. En bilindik örneği Ethereum Classic (ETC) %51 saldırılarıdır.⁴ Bir ay içinde 3 defa %51 saldırısına uğrayan ETC ağında milyonlarca dolarlık çifte harcama yapılmıştır. Daha çok, düşük hash rate’e sahip PoW blok zincirlerde yaşanır. Kanımca burda dolandırıcılık suçundan ziyade; bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme suretiyle kişinin kendisinin veya başkasının yararına haksız bir çıkar sağlaması gündeme gelmektedir. Fakat; PoW coini piyasaya arz eden ekibin, hash rate’in büyük bir çoğunluğunu gizli bir şekilde daha başlangıçta elinde bulundurması yahut daha sonradan bunu dolandırıcılık yapmak maksadıyla kasten ele geçirmesi ve saldırıyı gerçekleştirerek menfaat elde etmesi durumunda nitelikli dolandırıcılık suçunun unsurları oluşmuş olur. Görüleceği üzere; isnat edilecek suçun belirlenebilmesi saldırının niteliğine, elde edilen bir menfaat olup olmadığına ve aldatma unsurunun bulunup bulunmadığına bağlıdır.

Türk Hukukunda Kripto Paralar Kullanılmak Suretiyle Dolandırıcılık:

Mevzuatımıza göre kripto varlıklar; dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklardır (6362 S.K. m.3/3-bb).

Öncelikle blok zincirlerin bilişim sistemi telakki edilip edilemeyeceğinin irdelenmesi gerekmektedir. TCK m.243 gerekçesine göre; bilişim sisteminden maksat, verileri toplayıp yerleştirdikten sonra bunları otomatik işlemlere tâbi tutma olanağını veren manyetik sistemlerdir. Bu noktada bilişim sistemleri sadece işletim sistemleri, disk ve flash bellekler olarak dar yorumlanmamalı; internette yer alan hesaplar ve ağlar da bu tanıma tabi tutulmalıdır. Blok zincir teknolojisiyle yapılan ve bloklara doğrulayıcı düğümlerle (validator nodes) işlenen her işlem birer veri niteliğini haizdir. Örneğin; Ethereum ağı başlı başına bir bilişim sistemi olmak üzere, EVM (Ethereum Virtual Machine) üzerinde çalışan her bir akıllı kontrat da birer bilişim sistemidir. Kullanıcılar tarafından yapılan ve bloklara işlenen her işlem ise birer veridir.

Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilir (5237 S.K. m.157). Dolandırıcılık suçunun; bilişim sistemlerinin kullanılması suretiyle işlenmesi halinde, üç yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak bilişim sistemlerinin kullanılması suretiyle işlenmesi halinde hapis cezasının alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.

Bu bağlamda; kripto paralar kullanılmak suretiyle ika edilecek dolandırıcılık eylemi, dolandırıcılık suçunun nitelikli halini teşkil edecektir. Burada üzerinde durulması gereken nokta, dolandırıcılık olduğu iddia edilen fiilin dolandırıcılık suçunun unsurlarını ihtiva edip etmediğidir. Suçun oluşabilmesi için mağdurun fail tarafından hileli davranışlarla aldatılması ve yarar sağlanması gerekmektedir. Kripto varlıklar mevzuatımız gereği değer ifade eden gayrı maddi varlıklar olarak kabul edildiğinden, kripto paralarla dolandırıcılık yapılması halinde yarar şartı sağlanmış olur. Hile ve aldatma hususunda bir değerlendirme için ise somut olayın özelliklerine bakmak gerekmektedir. Örneğin; PoW konsensusunu benimsemiş bir blok zincir ağının kripto parası, ağda yaşanan bir %51 saldırısı sonucu %90 değer kaybetmiştir. Bu kripto paradan elinde bir miktar olan bay A, suç duyurusunda bulunmuş ve fail Türkiye sınırları içinde yakalanmıştır. Bu noktada şüpheli için dolandırıcılık suçunun nitelikli hali üzerinden iddianame düzenlenmesi ve kovuşturma aşamasında bu suçtan cezaya hükmedilmesi hatalı olacaktır. Zira burada hile kullanılarak mağdurun aldatılması söz konusu değildir. Bunun bilişim sistemlerinin kullanılması suretiyle hırsızlık suçunu gündeme getireceği düşünülebilir. Ancak bu suçun oluşabilmesi için çalınan şeyin eşya niteliğini haiz olması gerekmektedir. Kripto varlıklar ise mevzuat gereği eşya olarak değerlendirilmezler. Bu nedenle, TCK m.244/4’de tanzim edilmiş suçun unsurlarının oluşacağı kabul edilebilir.

Kripto para piyasası oldukça spekülatif ve riskli ortamdır. Özellikle herhangi bir teknolojik inovasyon ile uğraşmayan “meme coin”lerin dramatik yükselişler ve düşüşler yaşadıkları herkesin malumudur. Kullanıcılar bu tokenlara, manipülasyonlara açık olduklarını bilerek yatırım yapmaktadırlar. Bu nedenle keskin bir düşüşle zarara yol açan meme coin ekiplerinin hepsinin dolandırıcılık yaptığını düşünebilir miyiz? Bu soruya olumsuz cevap vermek gerekir. Misal; Solana ağı üzerinden fiyatının yükseleceğini düşündüğü rastgele bir şaka tokenine 1000$ yatıran bay A, bir zaman sonra elindeki tokenların 100$ ettiğini görmüştür. Bu noktada da herhangi bir hile ve aldatma söz konusu olmadığından dolandırıcılık suçunun unsurları oluşmayacaktır. Fakat bay A’nın bu tokeni; kamuoyunda bilinirliği yüksek olan yahut sosyal medyada “fenomen”- “influencer” olarak bilinen birinin güven verici, ikna edici gönderileri üzerine satın aldığını düşünelim. Bu ünlü kişinin sağladığı güven dolayısıyla bu tokena para yatıran bay A açısından aldatmanın unsurlarının oluştuğu söylenebilir. Elbette, fenomen kişi tarafından paylaşılan gönderilerin neler olduğu, bu gönderileri ne zaman paylaştığı da önemlidir. Gönderiler, tokenin fiyatının en yüksek olduğu zamanlarda paylaşılmış ve sonrasında tokena dışardan yatırım geldikçe proje ekibi ya da “insider” kişiler tarafından yüklü satışlar gerçekleştirilmişse, bu bir “Exit Scam” dolandırıcılığına delalet olabilecektir.

Rug pull / Exit Scam dolandırıcılığına ilişkin uygulamadan verilebilecek bir başka örnek; Arjantin Devlet Başkanı Javier Milei tarafından sosyal medyada desteklenen ve aynı zamanda köpeğinin adını taşıyan kendi meme tokenı olan LIBRA’dır. Milei’nin sosyal medya paylaşımını müteakip yaklaşık 4,5 milyar dolar piyasa değerine ulaşan LIBRA token daha sonra dramatik bir şekilde düşerek 200 milyon dolara geriledi. Muhalefetten gelen tepkiler üzerine Milei mezkur paylaşımını sildi ve projeyle ilgili detayları bilmediğini dile getirerek projeye desteğini kestiğini açıkladı. Bu açıklamalara rağmen Arjantinli avukatlar, Başkan Javier Milei’ye karşı sosyal medyada bir kripto para birimini tanıttığı gerekçesiyle ceza mahkemesinde dolandırıcılık suçlamasında bulundu.⁵ Makalede verdiğimiz örneklerden görüleceği üzere kamuoyunda tanınırlığı yüksek olan kişiler, piyasa değeri ve likiditesi düşük kripto varlık projeleri hakkında paylaşım yaparken oldukça dikkatli olmalılardır.

ICO, IEO ya da benzeri yöntemlerle fon toplayan kripto proje ekiplerinin; vaat ettikleri coin ya da tokenları dağıtmaları, taahhüt ettikleri proje üzerine çalışmaları, belirli bir yol kat etmeleri ve fakat daha sonra proje coininin fiyatının arz-talep dengesi sebebiyle düşüşler yaşaması ve yatırımcıların bundan zarar etmiş olması dolandırıcılık olarak nitelendirilemez. Örneğin; bir GameFI projesi için ICO yapılması sonrasında kapsamlı ve eğlenceli bir browser oyunu geliştirilmiş olmasına ve sürekli yenilikler yapılmasına rağmen, proje tokenına istenilen talebin gelmemiş olması sebebiyle fiyatının düşmüş olması durumunda herhangi bir suç oluşmaz. Zira dolandırıcılık suçununun unsurlarının oluşması için kastın varlığı şarttır. Somut olayda şüpheli yahut sanığın, yatırımcılarını hile kullanmak suretiyle menfaat elde etme maksadıyla kasten dolandırdığı ispat edilmelidir.

DEFI dolandırıcılığında hile ve aldatma unsuru akıllı kontratın muhteviyatında bulunan zararlı kod ile tezahür eder. Mağdur, akıllı sözleşme vasıtasıyla token alıp daha sonra satabileceğini düşünmektedir. Sözleşme içine yerleştirilen zararlı kod ile bu imkanın mağdurun elinden alınmasıyla hile unsuru gerçekleşmiş olur. Phishing dolandırıcılığında da benzer bir durum söz konusudur. Mağdurun sahte bir websitesi ya da platform üzerinde kripto varlık cüzdanına erişim izni vermesi sonrasında, cüzdanındaki kripto varlıkların çalınması şeklinde gelişen bir olayda fail tarafından hile ve aldatma kullanılarak dolandırıcılık suçu ika edildiği kabul edilir.

Sonuç ve Öneriler:

Piramit şemaları, DEFI, phishing, ICO dolandırıcılıklarının geneline bakıldığında; fail hile ve aldatma yoluyla kendisi ya da başkası için menfaat elde etmekte, menfaatin elde edildiği an suçun icra hareketleri tamamlanmaktadır. Rug pull dolandırıcılığında ise; projenin değerinin gerçekten rug pull sebebiyle düşüp düşmediği, hile unsurunun tespiti gibi değerlendirmeler yapılmalıdır. Örneğin yukarıda örnek olarak verdiğimiz “Hawk Tuah Girl” olayında; internet aleminde fenomen olan bir kadın, takipçileri üzerindeki etkisini kullanarak tokenına yatırımcı çekmiştir. Yeni yatırımcının gelmesinden ise çok kısa bir süre sonra fiyatta çöküş yaşanmıştır. Türkiye’de bu şekilde cereyan edecek bir meme coin olayının dolandırıcılık suçunun nitelikli halini teşkil edeceği kuşkusuzdur.

Ülkemizde sosyal medya üzerinde fenomen olarak bilinen ünlü kişilerin; blok zincir proje ekiplerinden kripto paralarla ödeme aldıkları, ödeme karşılığında özellikle düşük likiditeye sahip merkezsiz finansta işlem gören tokenları takipçilerine pazarladıkları, bu tokenların fiyatının takipçiler tarafından artırılmasını müteakip satışlar yaptıkları çok sık ortaya atılan iddialardır. Türkiye’de kripto varlık işlem güvenliğinin sağlamlaştırılması adına; belirli bir takipçi sayısı ya da etkileşim oranını geçmiş “fenomen” kişilerin sosyal medya üzerinde piyasa değeri belirli bir değerin altında olan kripto varlıkların reklamını yapması caydırıcı adli veya idari müeyyidelere bağlanabilir. Zira işin arka planını bilmeyen bir çok kripto para yatırımcısı, bu sözde fenomenlere güvenerek likiditesi düşük bu varlıklarda para kaybederek mağdur olmaktadır.

Kripto varlıkların, yasalarımızda eşya olarak nitelendirilmeyişinin doğal bir sonucu olarak; hile unsuru ihtiva etmeyen lakin hırsızlık teşkil eden kripto varlık siber saldırılarının ayrı bir suç olarak düzenlenmesi gereklidir. Zira TCK m.142/2-e’de düzenlenen bilişim sistemlerinin kullanılması suretiyle hırsızlık suçunun konusu ancak bir taşınır olabilir. Taşınır mal olan para, hisse senedi ve altın vb. gibi menkul değerler için bu madde hükmü tatbik edilebilirse de “değer veya hak ifade edebilen gayrı maddi varlıklar” olan kripto paralar söz konusu olduğunda bu suçun unsurları oluşmaz. Olsa olsa, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme suretiyle haksız çıkar sağlama suçu gündeme gelir (5237 S.K. m.244/4). Bu nedenle, kripto varlıklar özelinde suç normları ihdas etmenin gereği zaruridir.

1. https://cointelegraph.com/learn/articles/cryptocurrency-pyramid-schemes-how-to-avoid ↩︎
2. https://www.soliduslabs.com/post/rug-pull-crypto-scams ↩︎
3. https://www.newsweek.com/hailey-welch-hawk-tuah-memecoin-investors-lawsuit-new-york-cryptocurrency-2003346 ↩︎
4. https://www.coindesk.com/markets/2020/08/29/ethereum-classic-hit-by-third-51-attack-in-a-month ↩︎
5. https://apnews.com/article/argentina-milei-cryptocurrency-fraud-charges-c0321f320a00cdb58edfb365ba8ce0f8 ↩︎