Kripto Borsalarının Kara Para Aklama İle Mücadele Yükümlülükleri

Kara para kısa ve öz olarak, yasa dışı şekilde elde edilmiş para anlamına gelmektedir. Kara para aklama; suç işlenerek elde edilmiş paranın sanki yasal bir şekilde kazanılmış gibi gösterilmesi eylemidir. Tüm devletler suçtan elde edilen gelirin tespit edilmesi, kara para aklamanın ve terörün finanse edilmesinin önüne geçilmesi için belirli yasalar ve idari düzenlemeler ön görmektedir. Avrupa Birliği, tanzim edilen kara paranın önlenmesi (AML) düzenlemeleri ile; olası şüpheli işlemleri daha iyi tespit edebilmek ve engelleyebilmek için kripto varlık transferlerinin izlenebilirliğini kolaylaştıran kurallar getirmekte, “müşterini tanı” (KYC) ilkesi katı bir şekilde ele alınmaya başlanmıştır.¹

Bu bağlamda Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren kripto varlık alım satım borsalarının, kara para ile mücadele kapsamında getirilen düzenlemelerle uyumlu olmak adına bir dizi kararlar alması icap etmiştir. En bilinen kripto varlık borsalarından olan Kraken; Avrupa bölgesinde, gizlilik odaklı bir coin olan Monero ile ilgili işlemleri 31 Ekim 2024 tarihinde sonlandırmıştır.² Gizlilik odaklı kripto varlıklarlara dair işlemlerin takip edilememesi yahut zor takip edilmesi gibi sebeplerden dolayı, kara para aklamanın önlenmesine ilişkin yasalara uyumlu olmak adına, kripto varlık borsaları bu coinleri liste dışı bırakmıştır (delist). Tıpkı Kraken gibi, Binance borsası da Monero adlı gizlilik odaklı kripto varlığı yeni düzenlemelerle uyumlu olmak adına liste dışı bırakmıştır.³

Türkiye’de kripto varlık borsalarının faaliyete geçebilme şartlarını, hukuki ve cezai hükümlerini ele alan bir makale hazırlamış idim. Burada sadece suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine dair yapılan düzenlemelerden bahsedeceğiz.

Türkiye’de Kripto Varlık Borsaları Özelinde Kara Para ve Terör Finansmanı İle Mücadele

Kara paranın aklanmasının önlenmesine ilişkin genel usul ve esaslar 5549 Sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun‘da düzenlenmekle birlikte, kripto varlık hizmet sağlayıcıların (kripto varlık borsaları, saklama hizmeti veren cüzdan uygulamalarını yöneten şirketler vs.), suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesi amacıyla uyum programı oluşturmaları ve uyum görevlisi atamalarına ilişkin usul ve esaslar ise Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmelik muhteviyatında yer almıştır.

Anılan yönetmeliğin (25/12/2024 tarihinde eklenen) 4.maddesinin 1.fıkrasının ı bendi uyarınca; kripto varlık hizmet sağlayıcılar, özellikle kripto varlık borsaları tarafından uyum programı oluşturulması gereği hüküm altına alınmıştır. Suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesine yönelik olarak oluşturulacak olan tedbirler bütünününe uyum programı denilmektedir. Uyum Programı:

• Kurum politikası ve prosedürlerinin oluşturulması,
• Risk yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesi, 
• İzleme ve kontrol faaliyetlerinin yürütülmesi,
• Uyum görevlisi atanması ve uyum birimi oluşturulması,
• Eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi, iç denetim faaliyetlerinin yürütülmesi tedbirlerini içerir.

Kripto varlık borsalarının ve diğer kripto hizmet sağlayıcıların kurum politikası ve prosedürleri oluşturulurken özellikle; müşterini tanı (KYC) esasına, hangi müşterilerin kabul edilmeyeceğine ilişkin detaylara, (örneğin; kimlik bilgisi ibraz etmeyen müşterilerin, terör listelerinde adı geçenlerin kabul edilmemesi) müşterileri risk bazında sınıflandırmanın nasıl yapılacağına ilişkin bilgilere, hangi işlemlerin yüksek riskli işlemler telakki edileceği ve bunlara müteallik takip prosedürü, yüksek meblağlı yahut sıklıkla tekrarlanan şüpheli işlemlerin takip edilmesi ve idareye bildirilmesine dair ve benzeri bilgilere yer verilir. Uyum programının bütününün, yükümlünün faaliyetlerinin kapsamı ve özelliklerine uygun bir biçimde, yeterli ve etkin bir şekilde yürütülmesinden, yönetim kurulu sorumludur. Uyum görevlisi ve yardımcısı, faaliyet izninin alınmasından itibaren otuz gün içinde yönetim kurulu tarafından atanır. Kripto varlık borsaları; faaliyet izninin alınmasını müteakip, uyum görevlisinin atandığı tarihten itibaren en geç otuz gün içinde kurum politikasını oluşturur. Şirket yönetim kurulu tarafından atanan uyum görevlisinin esasen görevi; yukarıda belirtilen uyum programının hayata geçirilmesini, sürdürülmesini sağlamak ve Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı (MASAK) ile iletişim ve koordinasyonu sağlamaktır. Kripto varlık borsaları; gerek elektronik gerekse fiziki belgeleri düzenleme tarihinden, defter ve kayıtları son kayıt tarihinden, kimlik tespitine ilişkin belgeleri ise son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süreyle saklamakla yükümlüdür.

Özetle Türkiye’de faaliyet göstermek isteyen bir kripto varlık alım satım platformu, 6362 Sayılı Kanun ve SPK İlke Kararlarına uygun bir şekilde kurularak faaliyet iznini aldığı günden itibaren otuz gün içinde uyum görevlisi atamak ve uyum görevlisinin atandığı tarihten itibaren otuz gün içinde yazılı kurum politikasını oluşturmalıdır. Tüm müşterilerin kimlik bilgileri edinmeli (5549 S.K. m.3), riskli kabul edilen müşteriler için gerekirse daha fazla bilgi talep etmelidir. Yüksek meblağlarda yahut şüpheli ve sık yapılan işlemleri takip etmeli, bu işlemleri MASAK’a bildirmelidir (5549 S.K. m.4).

Örneğin; X kripto varlık alım satım borsasında Ali üzerine kayıtlı hesabın borsa nezdindeki cüzdanına 500.000.000$ değerinde Bitcoin gönderilmiş olsun. Bu durumu tespit eden X kripto varlık alım satım borsası, MASAK’a bildirimde bulunmalıdır. İşleme konu malvarlığının aklama veya terörün finansmanı suçu ile ilişkili olduğuna dair şüphe bulunması üzerine; MASAK tarafından şüpheyi teyit etmek, işlemi analiz etmek ya da gerekli görüldüğünde analiz sonuçlarını yetkili makamlara intikal ettirmek amacıyla yedi iş günü süreyle işlem askıya alınabilir. Askıya alma kararına uymayan kripto varlık borsasına idari para cezası verilir. Aklama ve terörün finansmanı suçunun işlendiğine dair kuvvetli şüphe bulunan hallerde 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 128. maddesindeki usule göre malvarlığı değerlerine el konulabilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde karar Cumhuriyet Savcısı tarafından verilir ve 24 saat içinde hakim onayına sunulur (5549 S.K. m.17).

Kara Para ile Mücadele Kapsamında Gizlilik Coinlerinin “Delist” Edilmesi ve Yasaklanması:

Her ne kadar kripto varlıklar ile yapılan işlemlerin takip edilemediği gibi kamuoyunda yanlış bir düşünce olsa da, esasında BTC, ETH, BNB, SOL, AVAX, DOT, LTC, BCH gibi çok sayıda coinin blok zinciri tamamen açık defterlerdir. Yani kural; bir kripto varlığın blok zincirinde vuku bulan işlemlerin şeffaf olması iken, zincirdeki işlemlerin gizli ve takip edilemez olması istisnadır. Avrupa Birliği AML düzenlemeleri gereği muhtelif kripto varlık borsalarında liste dışı edilen ve en fazla piyasa değerine sahip Monero üzerinden bir örnek verecek olursak; zincir üzerindeki işlemleri gizlemek adına Ring Signatures, RingCT ve Stealth Adresses gibi bazı özel algoritmalar kullanılır. Gönderici, alıcı adresler ve miktar kusursuz bir şekilde gizlenir. Öyle ki ABD Gelir İdaresi (IRS), Monero’yu kırabilen yazılımcılara ödül dahi vaat etmiştir.⁴ Zira gizlilik odaklı coinler kara paranın aklanmasını, terörün finanse edilmesini ve vergi kaçırabilmeyi için oldukça kolaylaştırabilecek bir araç gibi görünmektedir.

6362 Sayılı Kanunun 35/C-5 maddesine tevfikan; kripto varlık alım satım borsaları, müşterilerin kripto varlık transferlerinin gerçekleştirildiği cüzdanlara ve fon transferlerinin gerçekleştirildiği hesaplara ilişkin kayıtları güvenli, erişilebilir ve takip edilebilir şekilde tutmak zorundadır. Örneğin; Ali, X kripto varlık borsasında tuttuğu 1 Bitcoin’i, Y özel cüzdan adresine çekmiştir. Bu noktada X kripto varlık borsası bu işleme dair kaydı tutmalıdır. Kara paranın aklanmasının önlenmesi ve terörün finansmanı konusunda idare yahut yargı organları tarafından bu kayıtlar her zaman talep edilebilir. Ancak Monero gibi gizlilik coinlerinde; alıcı, gönderici ve miktar gizlidir. Ali’nin X kripto varlık borsasından Y cüzdanına Monero çekim talebinde bulunduğunu düşünelim. Bu noktada Ali’nin hesabından çıkan Monero miktarı kripto varlık borsası tarafından tespit edilebilir olsa da, Y cüzdanının içindeki toplam coinin bilinebilmesi mümkün değildir. Y cüzdanından, Z cüzdanına bir gönderim yapıldığında bunun da bilinebilmesi ve takip edilebilmesi mümkün olmaz.

Bu nedenle Monero, ZCash, gibi gizlilik odaklı kripto varlıklar ve karıştırıcılar (mixers); kripto varlık alım satım borsaları ve diğer kripto varlık hizmet sağlayıcıları için bir sorun teşkil etmektedir. 35/C-5 kapsamında transferlere ilişkin kayıtları tutmakla yükümlü olan platformun gizlilik coinlerini listelememesi ve hatta halihazırda listeliyse, liste dışı etmesi yerinde bir tercih olacaktır. Zira bu kripto varlıkların zincirlerinde gerçekleşen işlemlerin kaydını tutmaya muktedir değildirler. Avrupa Birliği ülkelerinde de gizlilik coinlerini doğrudan yasaklayan bir hüküm bulunmasa da, kripto varlık borsaları düzenlemelerle ters düşmemek ve hukuki sorunlar yaşamamak adına bu coinleri liste dışı etmeyi tercih etmektedirler.

Yine aynı şekilde, Tornado Cash benzeri karıştırıcı hizmetlerinin sunulmasına aracılık etmemeye dikkat etmelidir.⁵Tornado Cash hali hazırda ABD’de yasa dışı kabul edilmektedir. Gizlilik odaklı kripto para ve karıştırıcıların hukuki durumunun yapılacak bir düzenlemeyle tespit edilmesi, kripto varlık borsalarının bunlara ilişkin aracılık hizmeti vermesinin tam anlamıyla önüne geçilmesi, kara para aklanmasının ve terör finansmanının önlenmesi hususunda atılacak önemli bir adım olacaktır.

1. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/05/16/anti-money-laundering-council-adopts-rules-which-will-make-crypto-asset-transfers-traceable/ ↩︎
2. https://support.kraken.com/hc/en-us/articles/support-for-monero-xmr-in-europe ↩︎
3. https://www.binance.com/en/support/announcement/binance-will-delist-ant-multi-vai-xmr-on-2024-02-20-f73b083ba6834771b07dbe5319917ae5 ↩︎
4. https://www.forbes.com/sites/kellyphillipserb/2020/09/14/irs-will-pay-up-to-625000-if-you-can-crack-monero-other-privacy-coins/ ↩︎
5. https://www.unit21.ai/fraud-aml-dictionary/tornado-cash ↩︎